Για την πολιτιστική ιστορία του τόπου μας, παραθέτουμε τον Μουσικό Αύγουστο του 1977 που έλαβε χώρα στον Λυκαβηττό τον Αύγουστο του 1977. Αποτελεί ένα απ' τα σημαντικότερα πολιτιστικά γεγονότα της μεταπολίτευσης, με πρωτεργάτη τον Μίκη Θεοδωράκη και το έργο του, το οποίο πλημμύρισε τον λόφο του Λυκαβηττού για έναν ολόκληρο μήνα. Αυτά τα πολιτιστικά γεγονότα πρέπει να μας κάνουν να παραδειγματιζόμαστε, να εμπνεόμαστε και να αποτελούν για εμάς και για τον Ελληνικό λαό μεγάλους οδηγούς, ώστε να συνεχιστεί η σπουδαία πολιτιστική παράδοση, αναγέννηση - επανάσταση, που ξεκίνησε ο Μίκης Θεοδωράκης το 1960.
Οι συντελεστές του Θεοδωρακισμού
Αναδημοσίευση απο το e-orfeas.gr
Το καλοκαίρι του 1977 μία ιδιαίτερη σειρά παραστάσεων έλαβε χώρα στο λόφο του Λυκαβηττού και στο αγαπημένο θέατρο που τότε είχε πρόσφατα ανακαινιστεί. Μία δεκαετία μετά τη χούντα του '67 και μόλις τρία χρόνια μετά τη μεταπολίτευση, μέσα σε μία κοινωνία που πάλευε να σταθεί όρθια με νωπές ακόμη τις μνήμες και τις πληγές που άνοιξαν η επταετία και ο Αττίλας και θα έλεγα με εμφανές ακόμη το έλλειμμα δημοκρατίας και ουσιαστικής ελευθερίας λόγου και πράξης, ο λόφος του Λυκαβηττού πλημμύρισε για ένα μήνα, μουσικές και τραγούδια, τα πιο πολλά ως τότε απαγορευμένα. Το καλοκαίρι του 1977 δεν είχε απλά κάτι από Θεοδωράκη. Είχε έναν ολόκληρο Αύγουστο γεμάτο Θεοδωράκη.
Ο Μουσικός Αύγουστος ήταν μία σειρά 28 συνολικά συναυλιών, υπό την αιγίδα του Ε.Ο.Τ., αρχικά προγραμματισμένες να ξεκινήσουν στις 6 Αυγούστου και να διαρκέσουν ως τις 3 Σεπτεμβρίου. Μία σειρά συναυλιών που περιλάμβανε τέσσερις διαφορετικές και διαδοχικές ενότητες.
Στις επτά πρώτες συναυλίες (6, 7, 8, 9, 14, 20, 21 Αυγούστου) παρουσιάστηκαν το “Κάντο Χενεράλ” σε ποίηση Πάμπλο Νερούντα, τα “Επιφάνεια – Αβέρωφ” σε ποίηση του Γιώργου Σεφέρη και το “Ρομανσέρο Χιτάνο” του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Συμμετείχαν δεκαπενταμελές συμφωνικό σύνολο και η λαϊκή ορχήστρα του Λάκη Καρνέζη υπό τη διεύθυνση του Μίκη Θεοδωράκη, εκατονταμελής μικτή χορωδία υπό τη διεύθυνση της Έλλης Νικολαΐδου, οι σολίστ Μαρία Φαραντούρη, Πέτρος Πανδής, Αντώνης Καλογιάννης, Σοφία Μιχαηλίδου, Βασίλης Παπακωνσταντίνου και Μαργαρίτα Ζορμπαλά και ο ηθοποιός Νότης Περγιάλης. Σε κάποιες από τις συναυλίες συμμετείχε η σουηδική χορωδία του Μουσικού Κολλεγίου που την αποτελούσαν παιδιά και νέοι από 8 έως 20 ετών.
Ακολούθησαν έντεκα ακόμη συναυλίες (11, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 29, 30, 31 Αυγούστου) με τα έργα “Κατάσταση πολιορκίας" σε στίχους της Ρένας Χατζηδάκη, “Ο Ήλιος και ο Χρόνος”, σύνθεση του Θεοδωράκη πάνω σε ποιήματα του ίδιου και “Πνευματικό Εμβατήριο” σε ποίηση του Άγγελου Σικελιανού, το οποίο ο Θεοδωράκης μελοποίησε το 1969 όντας εξόριστος στη Ζάτουνα Αρκαδίας. Το πρώτο μέρος των μελοποιημένων ποιημάτων της Ρένας Χατζηδάκη, συγκρατούμενης του Μίκη στις φυλακές Αβέρωφ γεννήθηκε μέσα στις φυλακές. Το δεύτερο και το τρίτο μέρος γράφτηκαν αργότερα στο σπίτι του συνθέτη στο Βραχάτι Κορινθίας. Αρχικά είχε δώσει τον τίτλο "Γυναικείες φυλακές Αβέρωφ", αλλά αργότερα ονόμασε το έργο “Κατάσταση Πολιορκίας”.
Μια ιδιαίτερη ιστορία έχει και το Κάντο Χενεράλ σε ποίηση του Νερούντα. Λέει ο Θεοδωράκης: "Είχα πάει προσκεκλημένος από τον Αλιέντε στη Χιλή (ακολουθούμενος μάλιστα κι από ένα δημοσιογράφο, τον Τάκη Λαμπρία). Κι εκεί πρωτοήλθα σε επαφή με το έργο του Νερούντα. Το έργο ήταν να παρουσιαστεί και στο Σαντιάγκο, σε μία μεγάλη εκδήλωση που θα λάμβανε μέρος και ο ποιητής, αλλά μας ειδοποίησαν να μην πάμε. Και μετά ξέσπασε το πραξικόπημα του Πινοσέτ.".
Ο τέταρτος και τελευταίος κύκλος (26, 27, 28 Αυγούστου, 1, 2, 3 Σεπτεμβρίου) περιλάμβανε το ορατόριο “Άξιον Εστί” σε ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη και τη “Μαργαρίτα” του Νικηφόρου Βρεττάκου. Στο πρώτο έργο συμμετείχαν εναλλάξ ο Νότης Περγιάλης και ο Μάνος Κατράκης στο ρόλο του αφηγητή, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης στο ρόλο του λαϊκού τραγουδιστή και ο βαρύτονος της Λυρικής Ανδρέας Κουλουμπής ως ψάλτης, καθώς επίσης μικτή χορωδία υπό τη διεύθυνση της Έλλης Νικολαΐδου, συμφωνική ορχήστρα με πρώτο τον Τάτση Αποστολίδη και η λαϊκή ορχήστρα του Λάκη Καρνέζη με τον ίδιο και τον Κώστα Παπαδόπουλο στο μπουζούκι.
Το Κάντο Χενεράλ πάλι, θα παρουσιαστεί φέτος το καλοκαίρι σε ένα μεγάλο φεστιβάλ στη Γαλλία από δέκα συγχρόνως χορωδίες από 3.000 άτομα. Κι ακόμη στη Στουτγκάρδη, στη Σενεγάλη και αλλού.
Η δεύτερη ενότητα θα μπορούσε να ονομαστεί "Εργα Μαρτυρίες" καθώς περιλαμβάνει τρία έργα
Τα έργα της τρίτης ενότητας αντιπροσωπεύουν τη "λυρική" περίοδο. Είναι τραγούδια και κομμάτια που πάντα τους είχα μία ιδιαίτερη αδυναμία και χαίρομαι να τα τραγουδάω ο ίδιος. Είναι οι "Λιποτάκτες", τα τραγούδια από το θεατρικό έργο του Μπήαν "Ένας όμηρος" σε πρώτη εκτέλεση και τα “Λυρικά” του Λειβαδίτη που αποτελούν την πιο πρόσφατη μουσική μου παραγωγή. Τα Λυρικά θα τα τραγουδήσω. ο ίδιος και στο πιάνο θα παίζει ο Μάνος Χατζιδάκις.
Η τελευταία ενότητα είναι δύο συμφωνικά έργα, το “Άξιον Εστί” του Οδυσσέα Ελύτη και τη "Μαργαρίτα" του Νικηφόρου Βρεττάκου που έγραψα πριν από 30 περίπου χρόνια στα 1946 – 47. Ο Θεοδωράκης λέει για τα δύο αυτά έργα: “Πιστεύω ότι στο έργο μου υπάρχει και εξυπηρετείται η ψυχή του ελληνικού χώρου και η συμφωνική μουσική είναι το τεχνικό μέσο με το οποίο εμπλουτίζω την ψυχή της δημοτικής και λαϊκής μουσικής. Εγώ αυτό το χαρακτήρα θα έδινα στην Κρατική Ορχήστρα, ορίζοντας κέντρο τη μετασυμφωνικήμας μουσική. Έργα ορατοριακά με το ανθρώπινο στοιχείο και τη φωνή να συνυπάρχει.”
Δικαστική διένεξη όμως υπήρξε και με την Μαρία Δημητριάδη, προς το φινάλε του τρίτου κύκλου στις 29 Αυγούστου, γιατί ο Θεοδωράκης ενοχλήθηκε από την παράλληλη συμμετοχή της ερμηνεύτριας στη συναυλία του Γιάννη Μαρκόπουλου με το έργο “Ελεύθεροι πολιορκημένοι” στο γήπεδο του Παναθηναΐκού (ο συνθέτης είχει ζητήσει το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού αλλά δεν του δόθηκε) την ίδια ημερομηνία. Ο συνθέτης με εξώδικη δήλωσή του ανέφερε πως η Μαρία Δημητριάδη δεν είχε δικαίωμα να μετάσχει σε άλλη εκδήλωση τις ημέρες που θα ήταν στο Λυκαβηττό. Η ερμηνεύτρια αντέτεινε πως θα μετείχε με τρία μόλις τραγούδια στο φινάλε της συναυλίας Μαρκόπουλου και μετά το πέρας της εμφάνισής της στη συναυλία Θεοδωράκη. Η διένεξη δεν έμεινε εκεί παρά πήρε μεγάλες διαστάσεις με εκατέρωθεν αιχμηρές και συχνά σκληρές δηλώσεις και δημοσιεύματα από Θεοδωράκη, Δημητριάδη και Μαρκόπουλο στον τύπο της εποχής για μέρες.
Ο Θεοδωράκης λέει για το Μουσικό του Αύγουστο: “Η ιστορία του Μουσικού Αυγούστου πάει 10 χρόνια πίσω. Ήταν να γίνει το 1967 στον Πειραιά. Ίσως όμως σε αυτό τον τόπο τα πράγματα έχουν μία δεκαετία καθυστέρηση. Πάντως είναι σημαντικό που γίνεται και που ο ΕΟΤ διέθεσε αυτά τα ποσά που ήταν αναγκαία για να γίνει αυτή η σειρά συναυλιών. Νομίζω πια πως πρέπει να πεισθούν οι κρατούντες πως με το να κάνουν επενδύσεις στη μουσική πραγματικά θα κερδίσουν.”
Εν κατακλείδι, οι συναυλίες υπήρξαν αναμφίβολα ιστορικές. Κάθε βράδυ συνέρρεε στο Λυκαβηττό διπλάσιος κόσμος από τη χωρητικότητα του θεάτρου, κάτι που φάνηκε από την πρώτη μέρα μιας και δεν έπεφτε καρφίτσα, ούτε μέσα στο θέατρο, ούτε στο χώρο έξω από αυτό και στα βράχια του λόφου. Ο Μίκης Θεοδωράκης προανήγγειλε πως οι συναυλίες είναι αφιερωμένες στο Μακάριο (ο Κύπριος ηγέτης είχε αφήσει την τελευταία του πνοή μόλις λίγες μέρες πριν, στις 3 Αυγούστου του 1977) και γι΄αυτό και η συναυλία έγινε κανονικά, καθώς λόγω πένθους όλες οι υπόλοιπες πολιτιστικές εκδηλώσεις της ημέρας με κυβερνητική απόφαση ματαιώθηκαν. Κάλεσε δε, την ώρα της συναυλίας τον κόσμο να τηρήσει ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του Κύπριου ηγέτη. Μετά το τέλος της πρώτης αυτής συναυλίας, ο Θεοδωράκης με το κοινό μέσα και έξω να παραληρεί τραγούδησε το “Ρωμιοσύνη μην την κλαις” από τα “Λιανοτράγουδα” σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου.
Ο Γιώργος Λιάνης γράφει στην εφημερίδα “Τα Νέα” την επομένη της πρώτης συναυλίας του τέταρτου και τελευταίου κύκλου του Μουσικού Αυγούστου του '77: “Μεγάλη, πολύ μεγάλη μουσική βραδιά η στερνή του Μίκη στο Λυκαβηττό. Ο κοσμοφόρος συνθέτης ανέτειλε κρατώντας στην αγκαλιά του τον αυγερινό της δημιουργίας του, το "Άξιον Εστί". Ανέτειλε λαμπρός, σφριγηλός, περήφανος, μέσα από το πλήθος των 3.000 ανθρώπων στο αλωνάκι του θεάτρου και άλλων τόσων που αιωρούνταν πάνω στα βράχια, στους λόφους, στις πλαγιές τριγύρω στο οροπέδιο του Λυκαβηττού. Προχθές τη νύχτα στο οροπέδιο του Λυκαβηττού πατήθηκε με το τραγούδι ο δράκοντας του φασισμού. Αυτός ο λαός νυν και αεί παραμένει άγγελος παραστάτης στο αλωνάκι των ονείρων μας, που το λένε Ελλάδα. Αχ πατρίδα πως φεγγοβολάς μέσα στα μάτια των παιδιών σου όταν τραγουδάνε για να σμίξουνε την πλάση”.
Θέατρο Λυκαβηττού, Κυριακή 28/8/1977
- Τηλεοπτική μετάδοση της συναυλίας "Άξιον Εστί" στο Λυκαβηττό, ΕΡΤ, 28/8/1977 (παρουσίαση: Γιώργος Παπαστεφάνου)
- Δημοσιεύματα του τύπου της εποχής